„Warszawa broniąca honoru Polski jest u szczytu swej wielkości i chwały”
Prezydent Stefan Starzyński ps. „Lew” (1893-1943) – prezydent Warszawy, mjr WP.
Urodził się w Warszawie, był trzecim synem Alfonsa Karola i Jadwigi z Lipskich. Jego matka była nauczycielką języka francuskiego, zaś ojciec wywodził się ze zubożałej szlachty. Jego dom rodzinny wypełniony był miłością do Ojczyzny i tradycjami powstańczymi, rodzice młodego Stanisława przekazali mu wartości, które Go ukształtowały.
Dzieciństwo Stefan Starzyński spędził w Łowiczu, uczęszczając do tamtejszego gimnazjum, w 1905 r. brał udział w strajku szkolnym, kolportował również „Robotnika”.
W 1907 r. naukę kontynuował w prywatnym gimnazjum Emiliana Konopczyńskiego w Warszawie, w tym czasie będąc członkiem Związku Młodzieży-Postępowo Niepodległościowej prowadził działalność konspiracyjną, za którą był trzykrotnie aresztowany przez władze rosyjskie. W 1910 r. za działalność w Związku mając zaledwie 17 lat został aresztowany, osądzony i skazany na miesiąc pobytu w twierdzy. Karę odbył w areszcie Cytadeli Warszawskiej. Studiował ekonomię na Wyższych Kursach Handlowych Augusta Zielińskiego (obecnie Szkoła Główna Handlowa w Warszawie). Podjął również naukę na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie zaliczył dwa semestry prawa.
Młody Stefan Starzyński uzbrojony w polskość, przepełniony patriotyzmem podejmował działania w imię wartości, które definiowały go jako Polaka.
Od 1912 r. był członkiem Związku Strzeleckiego i Związku Walki Czynnej. Po wybuchu I wojny światowej wstąpił do Legionów Polskich, przechodząc cały szlak bojowy I Brygady. Internowany przez Niemców po kryzysie przysięgowym w 1917 r. osadzony został w obozie w Beniaminowie. Po zwolnieniu wiosną 1918 r. rozpoczął pracę w warszawskim Towarzystwie Przemysłowców, będąc jednocześnie członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej. Od listopada 1918 r. do 1921 r. pozostawał w szeregach Wojska Polskiego, pełniąc m.in. funkcje oficera Sztabu Generalnego oraz szefa sztabu 9 Dywizji Piechoty.
Stefan Starzyński jako żołnierz Legionów
Na rozkaz Marszałka Piłsudskiego w latach 1922–1924 przejął obowiązki sekretarza generalnego Polskiej Komisji Reewakuacyjnej i Specjalnej, powołanej do realizacji polsko-rosyjskiego traktatu ryskiego. Komisja pracowała w Moskwie (jak również w innych miastach).
W 1924 r. powrócił do Warszawy, gdzie podjął pracę w Ministerstwie Skarbu, został członkiem Sekretariatu Komitetu ekonomicznego Ministrów, kierowanego przez premiera i ministra skarbu Władysława Grabskiego.
Po zamachu majowym pracował jako urzędnik ds. szczególnych zleceń przy prezesie Rady Ministrów Kazimierzu Bartlu, a następnie dyrektor Departamentu Ogólnego Ministerstwa Skarbu i wiceminister Skarbu, od 1930 do 1933 poseł na Sejm z ramienia BBWR. Po odejściu z ministerstwa zajmował stanowisko wiceprezesa Banku Gospodarstwa Krajowego (1932-1934). Od 1931 r. wykładał w Szkole Głównej Handlowej.
Największym osiągnięciem Stefana Starzyńskiego okazała się ofiarna służba mieszkańcom Warszawy.
31 lipca 1934 r. minister spraw wewnętrznych powołał Starzyńskiego na urząd Tymczasowego Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy. Nowy prezydent objął stanowisko 2 sierpnia 1934 r. Do jego nominacji przyczyniła się niestabilna sytuacja polityczna i finansowa stolicy. Początkowo Starzyński został przyjęty przez warszawiaków z niechęcią.
W obliczu trudnej sytuacji gospodarczej miasta i przy wsparciu prezydenta Ignacego Mościckiego, wicepremiera i ministra Skarbu Eugeniusza Kwiatkowskiego, ministra Rolnictwa Juliusza Poniatowskiego i ministra Oświecenia Wojciecha Świętosławskiego, Starzyński opracował 4 letni plan rozwoju gospodarczego miasta.
W ciągu 5 lat prezydentury Stefan Starzyński poczynił ogromne zmiany, Warszawa rozkwitała.
Udało się zrealizować cześć założeń związanych z modernizacją miasta m.in. wybudowano ponad 100 tys. mieszkań z infrastrukturą, 30 gmachów szkolnych i zmodernizowano kilkadziesiąt starych, zostały wykończone ulice. Otwarto nowy gmach Muzeum Narodowego, wybudowano Muzeum Dawnej Warszawy oraz Teatr Powszechny. Oddano do użytku halę targową na Żoliborzu, szpital Przemienienia Pańskiego, przeprowadzono renowację pałacu Blanka, Arsenału, pałacu Brühla. Została unowocześniona cześć arterii wylotowych Warszawy, zmodernizowano siedem szpitali. Rozbudowano sieć wodociągową i kanalizacyjną, a także zwiększono produkcję energii elektrycznej. Do wybuchu II wojny światowej, dzięki jego działaniom, Warszawa znacznie zwiększyła długość torów tramwajowych. To za jego prezydentury powstał też projekt budowy warszawskiego metra. Jednym z celów jego prezydentury było także powiększenie gruntów miejskich, głównie poprzez darowizny prywatne i państwowe. I tak np. Rada Ministrów przyznała część terenów państwowych Mokotowa i Rakowca na cele rozbudowy Warszawy. Ponadto Starzyński wykupił na własność miasta, między innymi Las Kabacki i Olszynkę Grochowską.
Dla Stefana Starzyńskiego ważne były zabytki i piękno stolicy. Od 1935 r. prowadził akcję „Warszawa w kwiatach”. Jako prezydent kontrolował prace renowacyjne m.in. Zamku Królewskiego i Pałacu Branickich.Starzyński opanował deficyt budżetowy stolicy, co pozwoliło rozpocząć aktywną strategię inwestycyjną i modernizację infrastruktury technicznej miasta.
W lipcu 1939r. Prezydent Starzyński w swoim testamencie zawarł zapis, w którym własne zbiory sztuki zapisał Muzeum Narodowemu.
Latem 1939 r., kiedy sytuacja polityczna wykazywała ogromne napięcia powołał Miejskie Zakłady Aprowizacyjne, których celem było zabezpieczenie zapasów żywności, opału i paliwa. W lipcu zainicjował przygotowanie (w tajemnicy) planu ewakuacji rządu z Warszawy oraz zabezpieczenia zbiorów Muzeum Narodowego. Zmobilizował także dodatkowe kadry dla służby zdrowia, Straży Pożarnej i komunikacji miejskiej.
Po ataku Niemiec na Polskę 1 września 1939 r. zrobił wszystko co było możliwe, aby zapewnić mieszkańcom stolicy ochronę. Nawoływał mieszkańców, aby wstępowali do ochotniczych brygad pomagających zasypanym ludziom i zabezpieczających zbombardowane domy. Polecił przygotować miasto do obrony przeciwlotniczej. Z ogromnym poświęceniem apelował do mieszkańców Warszawy o zachowanie spokoju i ładu w mieście.
8 września generał Walerian Czuma powoła Prezydenta Starzyńskiego na stanowisko Komisarza Cywilnego przy Dowództwie Obrony Warszawy. Wypełniając tę funkcję, m.in. dzięki przemowom radiowym, w których z wielką determinacją nawoływał do obrony miasta, zyskał olbrzymi autorytet, mieszkańcy stolicy czynnie odpowiadali na apel swojego Prezydenta. Stawali do walki o stolicę, poświęcali swoje zdrowie, a nawet życie w obronie ukochanej Warszawy.
23 września Prezydent Stefan Starzyński po raz ostatni przemówił do mieszkańców Warszawy:
„Chciałem, by Warszawa była wielka. Wierzyłem, że wielka będzie. Ja i moi współpracownicy kreśliliśmy plany, robiliśmy szkice wielkiej Warszawy przyszłości. I Warszawa jest wielka. Prędzej to nastąpiło, niż przypuszczaliśmy. Nie za lat pięćdziesiąt, nie za sto, lecz dziś widzę wielką Warszawę. Gdy teraz do was mówię, widzę ją przez okna w całej wielkości i chwale, otoczoną kłębami dymu, rozczerwienioną płomieniami ognia, wspaniałą, niezniszczalną, wielką, walczącą Warszawę. I choć tam, gdzie miały być wspaniałe sierocińce – gruzy leżą, choć tam, gdzie miały być parki – dziś są barykady gęsto trupami pokryte, choć płoną nasze biblioteki, choć palą się szpitale – nie za lat pięćdziesiąt, nie za sto, lecz dziś Warszawa broniąca honoru Polski jest u szczytu swej wielkości i chwały”.
Po kapitulacji Warszawy, której osobiście był przeciwny, Prezydent Stefan Starzyński został aresztowany przez Niemców i przewieziony na Pawiak. Do dnia dzisiejszego dokładne losy Prezydenta nie są znane, wiadomo, że do końca grudnia 1939 r. przebywał w tym więzieniu. Następnie został wywieziony w nieznanym kierunku, w dalszym ciągu trwają poszukiwania miejsca spoczynku Prezydenta Stefana Starzyńskiego.
Rozmowy o kapitulacji Warszawy 28 września 1939. Czwarty z lewej Stefan Starzyński
Symboliczny grób Stefana Starzyńskiego znajduje się na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
Stefan Starzyński odznaczony był m.in. orderem Virtuti Militari V kl., Polonia Restituta II kl., Krzyżem Niepodległości oraz trzykrotnie Krzyżem Walecznych.
Przypominając postać Prezydenta Stefana Starzyńskiego pragniemy upamiętnić człowieka oddanego Ojczyźnie, dla którego miłość do Niej była wartością nadrzędną.
Wielki Prezydent wielkiej Warszawy
Obejmując urząd Prezydenta Stefan Starzyński pragnął przywrócić świetność stolicy, chciał rozwijać i unowocześniać swoje miasto, dbając i otaczając troską jej mieszkańców. Osiągnął taki wiele, w tak krótkim czasie, Warszawa rosła potężna i piękna. Kiedy wybuchała wojna, Prezydent trwał na stanowisku, przygotowywał obronę miasta, zgromadził wokół siebie tysiące Warszawiaków, którzy odpowiadając na apel swojego Prezydenta stawiali opór niemieckiej machinie zniszczeń.
Zginął na służbie. Cześć jego pamięci!